Mặt trời mùa đông như con mắt của người ngái
ngủ, chỉ lim dim chứ không mở hẳn bao giờ, rồi lại bị những đám mây màu xám bạc
che khuất triền miên. Làn gió thổi nhẹ, làm rung rinh những nụ hồng và thược
dược, lang thang quét qua mấy luống rau màu xanh thẫm trong khu vườn. Ngoài
đường, mọi người đang tất bật đi lại sắm tết hay vì một công việc xã giao nào
đó. Thời tiết tuy khô hanh, nhưng cái rét ngọt như cắt thịt da, khiến cho người
ta phải diện nguyên cả bộ đồ ấm dày cộp, trong khi vẫn bận bịu với bao nhiêu là
công việc cuối năm.
Như chợt nhớ ra điều gì hệ trọng, cụ Tứ bước
vội lên thềm mà nhìn vào chiếc đồng hồ quả lắc cổ treo trong nhà. Đã gần hai
giờ chiều.
Cụ sốt sắng hỏi lớn:
- Nhân ơi! Đã chuẩn bị lạt buộc và găm bánh
cho bố chưa?
- Rồi bố ạ! Con để ở góc thềm, chỗ khóm hoa
hồng ấy! – Tiếng anh con trai từ ngoài vườn rau vọng vào.
o0o
Căn bếp nhà cụ Tứ khá rộng rãi, lúc này bề bộn
những rau quả ngày tết. Nào là thịt, cải bắp, rồi vại dưa cải, dưa hành. Cô con
dâu đang bận bịu chuẩn bị gạo nếp và nhân bánh cho cụ. Những hạt nếp mẩy, trắng
muốt đã được cô đãi sạch, đựng trong một cái rá vừa vặn. Đây là loại nếp thơm
và ngon nhất, gia đình đã kỳ công để dành từ trong năm để gói bánh tết. Chỗ đậu
xanh sau khi bỏ vỏ trở nên vàng óng, loang loáng những nước còn chưa ráo. Cạnh
đó là một cái tô lớn, đựng đầy thịt lợn thái lát, trộn lẫn hạt tiêu, hành củ và
gia vị thơm lừng. Nghe tiếng bố nhắc nhở từ nhà trên, cô biết đã đến giờ gói
bánh. Với cụ Tứ, chuyện gì cũng nhất nhất phải tuân theo quy củ nghiêm ngặt thì
mới được. Vì vậy mà trong nhà, từ cụ bà, cho đến vợ chồng cô, ai cũng muốn chiều
ý để cụ luôn vui lòng.
Xong xuôi đâu vào đấy, cô con dâu liền lễ mễ
bê rổ nếp có để sẵn cái bát con và tất cả những thứ đã chuẩn bị để mang lên nhà
trên cho bố. Cụ Tứ thì lúc này đã trãi sẵn chiếu hoa ra trước thềm, rồi
lại đặt lên đó cái mâm đồng sạch bóng. Sau đó cụ đi lấy lá dong, khuôn gói
bánh và cả cái kéo để cắt lá nữa. Khi mọi thứ đã chuẩn bị đầy đủ đâu vào đấy,
cụ Tứ vào thắp lên bàn thờ cây hương trầm, để vừa ngồi gói bánh vừa thưởng thức
cái hương vị đầm ấm của ngày tết. Bao giờ cụ cũng có thói quen đó, như là một
nghi thức bắt buộc đối với bản thân vậy.
Với thái độ điềm tĩnh, cụ Tứ ngồi xếp bằng
xuống chiếu, cẩn thận cầm lấy cây kéo để cắt lá dong cho vào khuôn. Bánh chưng
được gói trước, vì cụ bà đã dặn kỹ số lượng cần thiết. Khi nào đã đủ bánh
chưng, cụ mới bắt đầu quay sang gói bánh tét. Đầu tiên cụ gói ba cặp bánh chưng
lớn, một để thờ, hai cặp khác mang đi cúng tết. Cứ được cặp nào, cụ lại để úp
vào nhau, dùng lạt buộc chéo chữ thập, rồi để riêng ra một góc chiếu. Những cặp
bánh chưng thật đẹp, trông cứ vuông chằn chặn như được cho vào khuôn để mà đúc
vậy.
Đứa cháu đích tôn chừng năm tuổi, mon men đến
ngồi xem ông gói bánh, trên tay còn cầm mấy chiếc kẹo cốm mẹ vừa cho. Nó kéo
lấy áo ông, vòi vĩnh:
- Ông ơi! Tẹo nữa ông gói cho cháu chiếc bánh
tét đầu đày nhé!
Dù rất cưng chiều cháu, nhưng cụ vẫn cố tình
trêu:
- Ừ! Để xem đã, còn thừa nếp thì ông sẽ gói
cho!..
Đứa bé lắc đầu quầy quậy:
- Không! Ông phải gói cho cháu cơ!
- Được rồi! Để ông sẽ gói! – Cụ hứa rồi xoa
đầu nó âu yếm.
Trong làng này, cụ Tứ có tiếng là người gói
bánh khéo tay nhất. Bánh chưng do cụ gói vuông vức, lại chặt chẽ, cầm lên cứ
nặng chình chịch. Người ta tranh nhau nhờ cụ gói, những mong có được cặp bánh
đẹp để thờ và dọn mời khách. Ngày tết ai cũng bận rộn, ngay đến việc nhà làm
còn không xuể nữa là, nhưng vì nể nang, cụ cũng nhận gói cho vài ba nhà. Được
cụ nhận lời, họ lấy làm hãnh diện lắm, cho nên ai cũng đón tiếp chu đáo cả. Về
phần mình, khi mang cái niềm vui đến cho nhà người ta như vậy, cụ cũng thấy ấm
áp trong lòng. Đối với một con người cẩn thận như cụ, cái việc gói bánh
cũng đòi hỏi nhiều kỳ công lắm. Lá Dong mua về được cụ rửa sạch, để cho ráo
nước rồi buộc chặt quanh cột nhà. Làm như vậy, để đến lúc gói lá dẻo mà
không bị rách, lại không quăn mép nữa. Thứ lạt để buộc bánh cũng phải tước cho
thật mỏng, làm sao khi giơ lên có thể nhìn suốt từ bên này sang bên kia. Lạt
được cụ chẻ trước lúc gói mấy hôm, để cho khô và có độ dẻo nhất định.
Bấy giờ trong vùng, người học chữ nho còn lại
rất hiếm. Hồi trước, cụ Tứ là học trò của cụ đồ Mai nổi tiếng hay chữ. Vì vậy
mà hằng năm, cụ đều tự tay viết câu đối tết treo trong nhà, để lưu giữ cái thú
chơi tao nhã của các bậc nho sĩ xưa. Nét chữ đậm nhạt, bay bổng như nhảy múa,
khiến cho ai cũng phải tấm tắc khen ngợi. Người ta kính cẩn, xem cụ như là báu
vật lưu giữ các giá trị văn hóa cha ông tự ngàn xưa vậy.
Lúc này, cụ Tứ vừa gói bánh vừa đang suy nghĩ
cho tứ thơ xuân sắp tới. Từng vần điệu cứ nảy lên trong đầu, nhịp nhàng như một
điệu nhạc du dương. Chợt nghe tiếng chó sủa dồn dập, cụ nhìn ra thì thấy có một
đứa bé đang từ ngoài cổng đi vào. Chú chó xộc ra khụt khịt đánh hơi, đến khi
nghe thấy tiếng mắng của chủ thì mới vội vàng cụp đuôi mà lảng đi chỗ khác.
Đứa bé xúng xính trong bộ quần áo mới, khép
nép đứng trước mặt cụ Tứ, rụt rè:
- Ông ơi! Bố cháu nói… lát nữa mời ông đến gói
bánh, để bố kịp nấu tối nay ạ!
Nhận ra nó là con chú Xuân trong họ,
cụ mỉm cười hiền từ, trong khi tay vẫn không ngừng tra nhân vào bánh:
- Cứ về nói với bố chuẩn bị mọi thứ đầy
đủ. Gói xong ở nhà là ông sang liền nhé!
Đứa bé nhanh nhảu “dạ” một tiếng, rồi chạy vụt
ra ngõ.
Chỗ nếp cuối vừa đủ để cụ Tứ gói cho đứa cháu
cái bánh tét đầu đày, cứ như đã được lường từ trước rồi vậy. Những cặp bánh
chưng lúc này được sắp thẳng hàng dưới chiếu, mấy chiếc bánh tét thì tròn trùng
trục đều nhau như những chú lợn con ú sữa, nom đến là thích mắt.
Nhận chiếc bánh nhỏ có buộc sợi dây lạt từ tay
ông, đứa bé mừng quýnh mà đeo toòng teng lên cổ, rồi cứ thế nhảy lò cò khoe
khắp nhà:
- Ê!.. Ê!.. Bánh đây! Bánh tét đây!...
Nét mặt nghiêm nghị, cụ Tứ gọi anh con trai
đến dặn:
- Bây giờ anh ra bắc bếp, chuẩn bị củi để bố
về nấu! Nhớ là phải cho bánh tét xuống dưới nồi, bánh chưng lên trên nhé!
Nói rồi cụ cầm theo mớ dây lạt còn thừa, vội
vàng bước đi, đến nổi không kịp vào nhà ngồi nghỉ ngơi và uống hớp nước.
o0o
Bữa cơm chiều hôm ấy, ngồi trên chiếc ghế bọc
nỉ ở vị trí trung tâm dành cho chủ nhà, cụ Tứ cất giọng sang sảng:
- Sáng mai anh Nhân mang cặp bánh chưng
lớn đến nhà bác Thạnh, cặp nữa thì đến chỗ cậu Phương để cúng ông bà và cụ
ngoại!...
Rồi cụ khoát tay nhìn con, dặn thêm:
- Còn nữa! Nhân tiện, anh xem cây bưởi nhà cậu
Phương năm nay có sai quả không. Nếu có thì trẩy vài trái về để làm mâm ngũ quả
nhé!
Việc đó đã thành lệ, năm nào cụ cũng cho mang
hai cặp bánh chưng to và đẹp nhất để đến cúng ông bà ngoại cùng cố ngoại ở hai
nơi.
Những bữa cơm cuối năm thường diễn ra trong
không khí khẩn trương, chóng vánh. Người ta ăn vội vàng, vì bao nhiêu là công
việc dở dang vẫn đang chờ đợi. Cụ Tứ chỉ dùng qua loa vài lưng cơm với món súp,
rồi vẫy tay ra hiệu cho anh con trai theo mình xuống bếp.
Nồi bánh lúc này đã được bắc lên kiềng, lừng
lững choán cả một góc gian bếp. Nhân lấy cái xô nhôm múc nước, rồi khệ nệ nâng
lên đổ vào nồi bánh. Cụ Tứ thì chắp tay đứng cạnh bên để mà xem xét mực nước
cẩn thận. Khi nước đã xăm xắp chỗ bánh trên cùng, Nhân nhón chân, nhẹ tay rót
nhắp từng chút một. Cụ Tứ mắt vẫn không ngừng quan sát, luôn miệng nhắc: “Thêm
tí nữa! Tí nữa!...”. Khi thấy lượng nước vừa đủ, cụ giơ ngón tay lên cao ra
hiệu: “Được!” – Giọng cụ vang vang, nghiêm khắc như người chỉ huy pháo binh
ngoài chiến trường. Anh con trai lập tức ngừng rót nước, rồi mang cái xô lầm
lũi đi ra ngoài.
Trời vừa nhá nhem tối, cụ Tứ bắt đầu cho củi
vào bếp và châm lửa. Ngọn lửa bùng lên sáng bừng cả căn bếp, reo tí tách nghe
vui tai. Cụ lại rắc thêm ít trấu để cho lửa bén nhanh hơn. Những thanh củi to
đã bắt đầu cháy đượm, cứ duy trì mức lửa như vậy, bánh mới nhừ và ngon. Chốc
chốc, cụ lại cầm cái ống tre mà thổi phù phù, khiến cho tàn lửa bắn lên đỏ rực
như pháo hoa.
Trên chiếc bàn chỗ góc bếp, cụ bà đã chu đáo
chuẩn bị sẵn ấm chè xanh ủ nóng, cạnh đó là điếu thuốc lào để ông còn thức canh
nồi bánh. Cụ Tứ hài lòng mang những thứ đó xuống cạnh bếp, để vừa đun lửa vừa
uống nước và hút thuốc lào cho tiện.
Chừng vài tiếng sau, nồi bánh bắt đầu sôi sùng
sục. Mùi thơm của nhân bánh, hòa quyện với mùi nếp và lá dong bốc lên ngào
ngạt. Cụ Tứ cho thêm củi vào bếp, đỏ lửa thêm một lúc nữa, rồi lại bắt đầu cho
nhỏ dần.
Đứa cháu đích tôn bổng đâu chạy xuống, sà vào
lòng nội quấn quýt, đòi được thức nấu bánh cùng ông. Ngọn lửa bập bùng, khiến
cho cái bóng của hai ông cháu in trên bức tường đối diện cứ nhảy nhót như trong
cuốn phim hoạt hình dành cho trẻ thơ. Chẳng lần nào đến chơi với ông mà nó lại
không ra một điều kiện náo đó, thực là đứa bé hóm hỉnh và thông minh. Hiểu tâm
lý của cháu, cụ Tứ chỉ im lặng nhìn vào ngọn lửa, để dò xét thái độ nó thế nào.
Quả vậy, sau khi dụi dụi cái đầu có những lọn tóc phất phơ vào người ông, nó
bắt đầu ngước mắt lên, khẩn khoản:
- Ông kể “Sự tích bánh chưng bánh dày” đi
ông!...
Nét mặt cụ Tứ dãn ra, nở nụ cười độ lượng:
- Ừ! Ông kể! Cháu ngồi ngoan nào!
Khuôn mặt mịn màng non tơ của đứa bé lúc này
đỏ hồng lên vì hơi ấm của ngọn lửa. Nó ngoan ngoãn ngồi lại ngay ngắn trên
chiếc ghế con, đôi mắt tròn xoe chăm chú nhìn ông, chờ đợi.
Đưa tay đẩy mấy cây củi vào trong lò, cụ Tứ
bắt đầu kể chậm rãi: “Ngày xưa, vào đời Vua Hùng thứ sáu…”
Giọng cụ nhẹ nhàng, như ru cháu vào giấc
ngủ: “Một hôm, hoàng tử Lang Liêu nằm mơ thấy có vị thần hiện lên nói:
- Này con! Vật trong trời đất không có gì quý bằng gạo, vì gạo là thức ăn nuôi
sống con người. Con hãy lấy gạo nếp làm bánh hình tròn tượng trưng cho trời,
hình vuông tượng trưng cho đất…”.
Bị câu chuyện cuốn hút, đứa bé níu lấy áo ông,
líu lo:
- Lớn lên, cháu cũng sẽ gói bánh chưng như
Lang Liêu ấy!...
Cụ ôm nó vào lòng, âu yếm:
- Ừa! Cháu của ông ngoan và giỏi lắm!.
Đêm đã về khuya, ngoài trời bắt đầu mưa phùn
và lạnh. Nhưng bên ngọn lửa hồng của căn bếp, không gian vẫn ấm áp tình người.
Đứa cháu cụ Tứ lúc này đã ngủ ngật ngưỡng, cái đầu nó nghiêng hẳn vào người
ông.
Cụ lấy tay đỡ cháu, rồi gọi với lên nhà trên:
- Bố nó ơi! Xuống cho cháu đi ngủ này!
Nghe tiếng bố gọi, Nhân khoác cái áo ấm tùm
hum đi xuống bếp. Trước khi bế con lên nhà, anh ngoái đầu lại nhắc bố:
- Khi nào bánh chín thì bố đi nghỉ sớm, để mai
còn cúng tất niên. Đừng thức khuya mà ảnh hướng sức khỏe bố nhé!
Ông gạt đi:
- Cứ lên nhà đi! Bố biết rồi!...
Một mình bên nồi bánh chưng xanh, dòng
suy tưởng khiến cụ nhớ đến tổ tiên, cha mẹ. Một lúc lại miên man nghĩ về phong
tục gói bánh ngày tết của dân tộc Việt Nam ta xưa. Bốn bề, không gian tĩnh mịch
như ru. Vốn có kinh nghiệm nấu bánh lâu năm, cụ chỉ cần lắng nghe tiếng nước
sôi cũng đủ biết khi nào thì bánh chín. Lúc này cụ rút mấy thanh củi ra, dụi
tắt lửa và vùi vào đống tro. Như vậy có nghĩa là bánh đã chín. Mấy phút sau
bánh được vớt ra, tất cả đều được để lên cái chõng tre cho ráo nước.
Công việc nấu bánh đã xong, cụ Tứ đóng cánh
cửa bếp, rồi bước ra sân để lên nhà trên đi nghỉ. Đêm cuối năm tối bưng, như có
ai lấy tay mà bịt con mắt người ta vậy. Tối nay đã là hai chín tết, ngày mai
giao thừa rồi. Đâu đó tiếng pháo đì đùng vọng lại, vài cây pháo thăng thiên kêu
rin rít rồi bay vụt lên trời, để lại những vệt sáng rực rỡ giữa màn đêm.
